آب جاریبه آب روان جوشيده از زمین مانند آب چشمه و قنات آب جاری گفته می‌شود. آب جاری از اقسام آب مطلق است که در باب طهارت از آن بحث و در باب‌های ديگر مانند زکات و خمس نيز از احکام آن به مناسبت سخن گفته شده است. ۱ - اقسام آبآب یا مطلق است یا مضاف. آب مضاف: مانند فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار و مانند آبی که با چیز دیگری ممزوج شود، به طوری‌که به آن آب گفته نشود مثل آب شکر (شربت) و آب نمک. و آب مطلق آبی است که فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار نبوده و یا ممزوج با چیز دیگر به طوری نشده باشد که به آن آب (بدون قید) گفته نشود. ۱.۱ - اقسام آب مطلقدر تحریرالوسیله در بیان اقسام آب مطلق آمده است: «المطلق اقسام: «الجاری، و النابع بغیر جریان، و البئر، و المطر، و الواقف، و یقال له: الراکد.» یعنی آب مطلق بر چند قسم است: آب جاری و آبی که (از زمین) می‌جوشد ولی جریان ندارد و آب چاه و آب باران و آب ایستاده، که به آن «راکد» می‌گویند. ۲ - تعریف آب جاریآب جاری به بیان تحریرالوسیله «و هو النابع السائل» قسمی از آب مطلق است که می‌جوشد (از زمین) و روان است. ۳ - شرط جاری بودنبه قول مشهور در تحقّق عنوان جاری، علاوه بر جريان، جوشش از زمين نيز شرط است. عدم اعتبار جوشش و کفايت جريان غالبی به دليل اتّصال به منبعی و نيز عدم اعتبار جريان فعلی و کفايت جوشش از زمين، ديگر اقوال درباره آب جاری‌اند. ۴ - نجس شدنآب جاری -هر چند کمتر از کر باشد- به ملاقات نجاست نجس نمی‌شود، مگر آن که بو، رنگ يا مزه آن در اثر نجاست تغيير کند. البته متنجس شدن آب جاری و هر آب مطلق به واسطه تغییر رنگ و بو و مزه در صورتی است که این تغییرات به واسطه اتصال با نجس باشد نه مجاورت با آن، پس «اگر در اثر مجاورت با نجاست تغییر کند نجس نمی‌شود، مانند آن‌که آب مطلق در اثر نزدیک بودن با مردار بوی آن را بگیرد. البته اگر مردار خارج آب بیفتد و قسمتی از آن داخل آب قرار بگیرد و آب به واسطه مجموع آن تغییر نماید نجس می‌شود.» و «معیار (نجس شدن) این است که آب با اوصاف نجاست تغییر کند نه با اوصاف متنجس، پس اگر آب کر یا جاری و مانند آن‌ها به وسیله بقّم (بَ ق قَ م - چوبی باشد سرخ که رنگرزان بدان چیزها رنگ کنند) [۸]
لغتنامه دهخدا.
متنجس قرمز گردد نجس نمی‌شود.» همچنین «معیار، تغییر یکی از اوصاف سه‌گانه آب به سبب نجاست است، اگر چه تغییر آن از سنخ اوصاف نجاست نباشد، پس اگر آب با ریختن خون در آن، زرد شود نجس می‌شود.» ۵ - پاک شدنپاک شدن آن در صورت نجاست، به از بين رفتن بو، رنگ و مزه نجاست است -هر چند اين زوال به خودی خود باشد- مشروط به اين که با آب تازه که از مادّه خارج می‌شود، مخلوط گردد و در حصول طهارت بدون آميختگی، اختلاف است. امام خمینی در این‌باره در تحریرالوسیله می‌نویسند: «و الاقوی عدم الاکتفاء بالاتّصال بلا امتزاج.» بنابراین برای تطهیر، آب متنجس باید با آب معتصم ممزوج گردد. حکم آب راکد متّصل به جاری نيز چنين است. ۶ - آب جوشندهنزد مشهور آبی که از زمين می‌جوشد، ولی جريان ندارد، در نجس نشدن به ملاقات با نجاست حکم آب جاری را دارد؛ هر چند کمتر از کرّ باشد. ۷ - زکات محصولاتزکات غلّات (گندم، جو، خرما و کشمش) آبياری شده با آب جاری يک دهم است. ۸ - حیازت آب جاریهر کس می‌تواند در زمین مباح از آب جاری آن استفاده کند و در صورت حیازت مالک مقدار آبی می‌شود که حيازت کرده است. ۹ - پانویس۱۰ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۹۴. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. |